اعجاز قرآن
آیات ابتدایی سوره روم
در آیات ابتدایی سوره روم آمده است: «الف ، لام ، میم، رومیان شکست خوردند، در نزدیکترین سرزمین، و [لى] بعد از شکستشان، در ظرف چند سالى، به زودى پیروز خواهند گردید. [فرجامِ] کار در گذشته و آینده از آنِ خداست، و در آن روز است که مؤمنان از یارى خدا شاد مىگردند.»[روم ۱–۴ (فولادوند)] به اعتقاد اکثر مفسران در این آیات خبر از پیروزی رومیان پس از شکست خوردن از پارسیان داده شده‌است. در مقابل برخی مفسران این آیات را پیش بینی پیروزی مسلمانان پس از شکست از رومیان در جنگ موته می دانند. محمد ابراهیمی ورکیانی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، موارد اختلاف در تفسیر این آیات را به شکل زیر بر می شمارد [۲]:
- مکی یا مدنی بودن سوره روم و در نتیجه زمان نزول سوره مشخص نیست.
- با توجه به اینکه اعراب گذاری قرآن پس از رحلت پیامبر اسلام شده است، در مورد اعراب کلمات "غلبت" و "سیغلبون" اختلاف نظر هست. در برخی قرائتها، "غلبت" به صورت "غُلِبَت" (به معنای شکست خورد) و در برخی دیگر به صورت "غَلَبَت" (به معنای پیروز شد) آمده است (که اولی قرائت معروفتری است). "سیغلبون" هم در برخی قرائتها به صورت "سَیَغلبون" (به معنای پیروز خواهند شد) و در برخی دیگر به صورت "سَیُغلبون" (به معنای شکست خواهند خورد) آمده است (که باز هم اولی قرائت معروفتری است).
- مشخص نیست که گروه مقابل رومیان چه کسانی هستند: آیا ایرانیان اند یا مسلمانان؟ (علاوه بر ایرانیان، مسلمانان هم جنگهایی با رومیان داشته اند از جمله جنگ موته)
- آیا دلیل خوشحالی مسلمانان، پیروزی مسلمانان است یا پیروزی رومیان؟
- برخی عبارت "ادنی الارض" را به معنای محلی نزدیک به اعراب دانسته اند، برخی آن را نزدیک به رومیان دانسته اند و برخی هم آن را نزذیک به ایرانیان می دانند. از این رو در مورد محل وقوع جنگی که به شکست (یا پیروزی) رومیان منجر شده اختلاف نظر است.
نگارنده مقاله پس از بیان موارد ابهام مختلف، می نویسد:
بنظر نگارنده تنها راه برای حلّ همه‌ی این اختلافات، تعیین جایگاه مکی و یا مدنی بودن سوره روم است، چه اینکه درصورتی که بپذیریم که آیات اول سوره‌ی روم در مکه نازل گردیده با همان اشکالات لا ینحلی روبرو خواهیم بود که همه مفسران و محدثان عالی مقام، با آن روبرو بوده و در تلاش برای حلّ آن احتمالات فراوانی را مطرح ساخته‌اند که احیانا سر از تناقض برآورده است، ولی اگر نزول آیات سوره‌ی روم را مدنی بدانیم و این حادثه را از حوادث پس از هجرت بشمار آوریم، مسئله از جهات متعددی فرق خواهد داشت و نسبت به تطبیق زمانی این حادثه و معلوم و مجهول بودن واژه‌ی غلبت الروم و نیز نسبت به صحنه رخداد این واقعه، ساده تر می‌توان داوری داشت بگونه ای که همه‌ی ابهامات را مرتفع سازد. چه اینکه احتمالا بسیاری از کسانی که به تفسیر مشهور از این آیات یعنی ناظر بودن آن به جریان جنگ ایران و روم روی آورده‌اند به خاطر آن بوده است که سوره‌ی روم و عنکبوت را به تبعیت از مفسران اولیه مکّی دانسته‌اند، براین فرض، دیگر نتوانسته اند معنائی برای آن جز پیکار روم و ایران، تصوّر نمایند چه اینکه مسلمانان قبل از هجرت نه با روم و نه با ایران و نه با هیچ گروه دیگری درگیر نبوده و بالطبع شادی آنان از پیروزی یا شکست رومیان نیز مفهومی نداشته جز همان احتمالات معروفی که برای آن تخیّل شده‌است. مثل اینکه رومیان اهل کتاب و موحّد بوده و ایرانیان غیر اهل کتاب و مشرک محسوب شده و بالطبع پیروزی اهل کتاب موجب شادی مؤمنان و پیروزی مجوسی‌های مشرک موجب شادی مشرکان مکه بوده است و... و اما اگر این سوره مدنی بوده باشد ومربوط به دورانی باشد که مسلمانان با رومیان و ایرانیان درگیر جنگ بوده اند آنوقت دیگر برای شکست و پیروزی رومیان و شادی و غم مومنان می‌توان معنایی تصور کرد که با خوشحالی مسلمانان به خاطر شکست رومیان کاملا تناسب داشته و قابل فهم عرفی بوده باشد.
... به اعتقاد نگارنده‌ی آیات سوره‌ی روم و پیشگویی قرآن از پیروزی رومیان و حادثه ای که به خاطر رخداد آن مؤمنان مسرور خواهند شد مربوط به دوران پایانی زندگی رسول خدا و ناظر به حادثه‌ی شکست مسلمانان در جنگ موته و پیروزی آنان در فاصله‌ی کمتر از ده سال یعنی بعد از وفات رسول خدا در پایان دوره ابوبکر و آغاز دوره عمر می باشد که فاصله این دو حادثه،کمتر از ده سال بوده است. چه اینکه سریه موته در سال هشتم هجری و پیروزی مسلمانان در سال سیزدهم هجرت رخ داده است. جالب اینکه قرآن کریم با واژه‌ی "یؤمئذ یفرح المؤمنون" جریان شادی مؤمنان را بیان داشته است که ظهور براین معنا دارد که در زمان تحقق این شادی،پیامبر خدا حضور ندارند و گرنه جا داشت که گفته شود مؤمنان و رسول خدا خرسند خواهند شد. و این خود احتمالا قرینه‌ی دیگری بر مدّعای نگارنده به شمار می‌آید.
این تفسیر کاملا طبیعی به نظر می‌رسد و براساس آن همه‌ی ابهامات موجود در آیات آغازین سوره‌ی روم مرتفع و با حوادث تاریخی صدر اسلام نیز سازگار خواهد بود چه اینکه پیامبر اکرم که پس از جنگ موته با جمله کرّار به دفاع از مسلمانان شکست خورده پرداخت و از آنان حمایت فرموده و آنان را کرّار انشاءالله معرفی کرده‌اند بنابراین سخن رسول خدا نیز می‌تواند شاهد و بشارتی بر پیروزی قریب الوقوع مسلمانان بر رومیان باشد، هرچند بعد از وفات پیامبر (ص) رخ خواهد داد کاملا مناسب می‌نماید و خبر از این پیروزی قریب الوقوع مسلمانان بر رومیان از طریق وحی خود از وجوه اعجاز قرآن و شواهد پیامبری، رسول اکرم خواهد بود.
ناگفته پیداست که مخالفت اجمالی این تفسیر با نظر همه یا بیشتر مفسران و محدثان، پس از هماهنگی آن با ظهور آیات سوره‌ی روم و تأیید آن با سخنان صریح علی (ع) و موافقت اجمالی آن با روایت شیخ کلینی از امام باقر (ع) و تایید اجمالی بعضی از مفسران شیعه و اهل سنت مثل آلوسی و محمد مومن مشهدی، و همه مفسران و مورخانی که شادی و غم مومنان را مربوط به درگیری رومیان پس از جنگ خیبر و ارسال پیام از جانب رسول خدا برای کسری و قیصرپس از فتح خیبر، دانسته اند، جای هرگونه نگرانی را مرتفع خواهد ساخت و پذیرش این ادّعا بر خوانندگان سهل خواهد بود چه اینکه به نظر می‌رسدکه همه احتمالات متنافی با این تفسیر که از کتب مختلف نقل شد، معلول یک اشتباهی بوده است که محدثان و مفسران سوره‌ی روم و عنکبوت را از سور مکّی دانسته و توجه به قرائت اهلبیت وگفتار علی (ع) در نهج البلاغه نداشته اند و بالطبع این حادثه را ناظر به حوادث قبل از هجرت تلقی نموده‌اند و با این فرض دیگر هیچ وجه معقول برای تفسیر آیات سوره‌ی روم در اختیار نداشته‌اند و به همین جهت احتمالاتی را برای حلّ معضله‌ی ناشی از این اشتباه مطرح ساخته‌اند که نه تنها حلال مشکلی نبوده بلکه بر ابهامات آن افزوده است و احادیث مذکور در سخنان مفسرین نیز که به عنوان شاهد بر مدعای خود آورده‌اند، غالبا مرسل و ضعیف السند می‌باشد و بر فرض صحّت سند نیز اضطراب موجود در این روایات حکایت از سهو راویان در نقل و احیانا مصداق خطای در تطبیق و یا ناشی از ضعف راویان در حفظ حدیث بوده است و الله العالم
فتح مکه و پیروزی دیگری همزمان با آن
«حقّاً خدا رؤیاى پیامبر خود را تحقّق بخشید [که دیده بود:] شما بدون شک، به خواست خدا در حالى که سر تراشیده و موى [و ناخن] کوتاه کردهاید، با خاطرى آسوده در مسجد الحرام درخواهید آمد. خدا آنچه را که نمىدانستید دانست، و غیر از این، پیروزى نزدیکى [براى شما] قرار داد.»[فتح ۲۷ (فولادوند)]
پیروزی در جنگ
«تا حقّ را ثابت و باطل را نابود گرداند، هر چند بزهکاران خوش نداشته باشند.»[انفال ۸ (فولادوند)]
سرنوشت ابولهب
«بریده باد دو دست ابو لهب، و مرگ بر او باد. دارایى او و آنچه اندوخت، سودش نکرد. بزودى در آتشى پُرزبانه درآید.»[مسد ۱–۳ (فولادوند)]
پیش‌بینی ایمان آوردن اهل کتاب
سورهٔ قصص آیهٔ ۵۲ می‌گوید: «کسانى که قبل از آن کتاب [آسمانى] به ایشان دادهایم آنان به [قرآن] مىگروند.»[قصص ۵۲ (فولادوند)]
این آیه پیش‌بینی می‌کند که اهل کتاب، یعنی یهودی‌ها و مسیحی‌ها به این دلیل که کتاب دینی مشابهی دارند، الهی بودن قرآن را خواهند پذیرفت و به دین اسلام گردن خواهند نهاد. برخلاف این آیه و پیش‌بینی، یهودیان مورد نظر در شبه جزیرهٔ عربستان آن روز، قرآن را نپذیرفتند و حتی جان و مال خود را در راه ترک نکردن دین یهودی و نصاری و پذیرش اسلام فدا کردند.[۳]
برخلاف لفظ کلی آیه، مفسران این آیه را تنها به گروه اندکی از «حق‌طلبان» اهل کتاب مربوط دانسته‌اند که در اثر اختلاف بر سر مکی یا مدنی بودن آیه، تعداد آن‌ها را چهار نفر یا چهل نفر یا هفتاد نفر مسیحی گفته‌اند.
